Kontrola pracownika na zwolnieniu lekarskim – uprawnienie czy obowiązek pracodawcy?
W ostatnich dniach zrobiło się głośno na temat pism wysyłanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w których ZUS zobowiązywał przedsiębiorców do składania regularnych, comiesięcznych (do 15tego dnia każdego miesiąca) raportów z kontroli prawidłowości wykorzystywania w ich firmach zwolnień lekarskich. ZUS wskazał bowiem, że płatnicy składek, który ustalają prawo do zasiłków i wypacają je posiadają ustawowy obowiązek do przeprowadzania takich kontroli.
Przekaz płynący z treści tych pism oznaczał dla pracodawców (zleceniodawców) praktycznie konieczność rozpoczęcia stałego monitorowana każdego z pracowników (zleceniobiorców) przebywających na zwolnieniu. Takie działania wymagałyby jednak zaangażowania odpowiedniej liczby osób (np. zatrudnienia nowych pracowników) oraz środków finansowych (m.in. ponoszenia kosztów dojazdów do miejsc zamieszkania lub czasowego pobytu osób przebywających na zwolnieniach), co niewątpliwie spowodowałoby znaczne zwiększenie wydatków firm. Nie dziwi więc, że pisma ZUS wprowadziły spore zamieszanie wśród przedsiębiorców.
Czy rzeczywiście pracodawca ma obowiązek dokonywania stałej kontroli pracowników w zakresie wykorzystywania przez nich zwolnień lekarskich i okresowego składania wobec ZUS informacji o jej wynikach?
Podstawę prawną przeprowadzania kontroli w związku z wystawionymi zwolnieniami od pracy stanowi art. 68 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Warto zaznaczyć, że przepis ten nie uległ zmianie od daty wejścia w życie ww. ustawy, tj. od 1 września 1999 r. – nie zaszła zatem żadna zmiana w prawie mogąca stanowić uzasadnienie dla wysyłania przez ZUS ww. pism.
Z art. 68 ust. 1 ww. ustawy wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
Ww. przepis, już w samej swojej treści udziela odpowiedzi na zadane pytanie – wskazuje bowiem wprost, że kontrola prawidłowości korzystania przez ubezpieczonych (tj. pracowników/zleceniobiorców) ze zwolnień od pracy stanowi uprawnienie płatników składek (tj. pracodawców/zleceniodawców). Przepis nie wspomina by na płatniku ciążył z tego tytułu obowiązek.
Ponadto, warto odwołać się także do uszczegółowiającego ww. przepis Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. W §7 ww. rozporządzenia czytamy, że „kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki.”
Wobec powyższego, przepisy nie wskazują, aby kontrola wykorzystywania zwolnień lekarskich musiała być przeprowadzana regularnie, co miesiąc, czy co pół roku. Istotne jest by wykonywana była wtedy, gdy zajdzie taka potrzeba, a w szczególności w okresach, gdy ilość wykorzystywanych zwolnień zwiększa się. Co więcej ani przepisy ww. ustawy ani przepisy ww. rozporządzenia nie przewidują w swojej treści obowiązku okresowego „wyliczenia się” przez płatnika składek wobec ZUS z przysługującego mu uprawnienia kontroli.
Podsumowując, przeprowadzane kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem stanowi uprawnienie płatników składek. Płatnicy składek nie są więc zobowiązani do przeprowadzania regularnej kontroli w tym zakresie i do składnia okresowych raportów wobec ZUS. Kontrole powinny być przeprowadzane w miarę potrzeby, ze szczególnym uwzględnieniem okresów, gdy nieobecność w pracy z powodu chorób i sprawowania opieki zwiększa się.
adwokat Marta Mykietyn-Rojek
