W artykule zawarto kontynuację rozważań dot. wyjątków od obowiązku zasady zachowania przez lekarzy tajemnicy zawodowej w kontekście zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa.

niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia

Kolejny wyjątek (uregulowany w art. 40 ust. 2 pkt. 3 u.z.l. i odpowiadającym mu art. 14 ust. 2 pkt. 2 u.p.p.) wprowadza zwolnienie lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, gdy jej zachowanie mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

Przepis ten otwiera  dla lekarzy możliwość nie stosowania się do obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, w tym złożenia zawiadomienia o przestępstwie, także w razie posiadania wiedzy o podejrzeniu popełnienia czynów zabronionych ściganych z urzędu, ale innych niż wymienione w art. 240 k.k. (była mowa o tym szerzej w poprzednim artykule), w sytuacji, gdy w ocenie lekarza zachodzi realne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

zasady etyki 

Przywołane przepisy w pewnym zakresie korespondują z Kodeksem Etyki Lekarskiej (KEL), chociaż istnieją między nimi także pewne rozbieżności. W art. 25 KEL wskazano na możliwość zwolnienia lekarza z zachowania tajemnicy, jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób. Zauważalną od razu różnicą po zestawieniu ww. przepisów jest bardziej rygorystyczne określenie KEL – wskazujące na konieczność zagrażania ww. wartościom „w istotny sposób”, a ponadto w sytuacji już istniejącego zagrożenia, a nie tylko takiej możliwości. Tymczasem, przepisy ustaw nie wymagają by zagrożenie stało się na tyle poważne, by „zagrażało istotnie” zdrowiu i życiu, a ponadto wystarczające dla zawiadomienia jest istnienie „możliwości niebezpieczeństwa”.

W kontekście ww. przepisów należy także wskazać na art. 27 KEL, który daje lekarzowi prawo do ujawnienia tajemnicy w każdej sytuacji, gdy zauważone zostaną przez niego fakty zagrożenia zdrowia lub życia w wyniku łamania praw człowieka. Przepisy deontologiczne w pewnej mierze różnią się więc od przywołanych przepisów ustawowych. Warto jednak mieć je na względzie, nie tylko z powodu ewentualnej możliwości pojawienia się odpowiedzialności dyscyplinarnej, ale również dlatego, że mogą być pomocne przy wyznaczaniu kierunków interpretacyjnych przepisów ustawowych.

gdy sprzeciw 

Zawiadomienie w tym przypadku lekarz może złożyć niezależnie od woli i wiedzy samego pacjenta, a nawet wobec jego wyraźnego sprzeciwu. Dlatego też, do takiego rozwiązania lekarze powinni sięgać dopiero w sytuacjach wyjątkowych, gdy nie będzie możliwości powiadomienia organów ścigania w inny sposób, czy też przez inne osoby. W literaturze prawniczej mówi się o uzyskaniu przez lekarza „racjonalnego przekonania”, że pacjent lub inne osoby same nie będą miały możliwości zapewnienia sobie lub innej osobie właściwej ochrony prawnej. Dla przykładu, pacjent (np. krzywdzona osoba dorosła) lub przedstawiciel ustawowy pacjenta (np. rodzic krzywdzonego dziecka) nie podejmie odpowiednich kroków, bo jest małżonkiem sprawcy lub mieszka ze sprawcą. Mogą również wystąpić takie sytuacje, gdy pacjentem jest dziecko, a krzywdzącym jego przedstawiciel ustawowy (rodzic). Istnieje więc ryzyko, że dziecko-pacjent nie uzyska właściwej ochrony, gdyż jego opiekun jest sprawcą czynu. Przywołane przykłady mogą dotyczyć np. popełnienia czynu z art. 207 k.k. polegającego na znęcaniu się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą, w szczególności, gdy jest ono połączone ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa lub jego następstwem jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie.

wiedza od pacjenta – sprawcy

Również w przypadku tego wyjątku pojawiają się rozważania na temat możliwości złożenia przez lekarza zawiadomienia o czynie zabronionym w razie powzięcia tej wiedzy od pacjenta – sprawcy czynu przestępnego, gdy zachodzi realne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia innych osób. Katalog czynów, o których może być mowa, wykracza wprawdzie poza art. 240 k.k. (chociaż niejednokrotnie zdarza się kumulacja wyjątków art. 40 ust. 2 pkt. 1 i 3 u.z.l.), jednakże za dopuszczalnością zawiadomienia organów ścigania w omawianej sytuacji przemawiają szczególe okoliczności polegające na niebezpieczeństwie grożącym istotnym wartościom (życiu i zdrowiu).

W omawianych tu sytuacjach, lekarzowi powinna przyświecać zasada wyboru większej wartości, jaką jest życie lub zdrowie pacjenta lub innych osób. Niebezpieczeństwo uzasadniające uchylenie tajemnicy lekarskiej, o którym mowa w tym przepisie, musi być jednak realne, a nie tylko hipotetycznie.

adwokat Marta Mykietyn-Rojek