Lekarzowi przysługuje urlop szkoleniowy w wymiarze 6 dni na przygotowanie się i przystąpienie do PES. Za czas ww. urlopu szkoleniowego lekarz zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 16s ust. 2 ustawy z dnia 05.121996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Przepis ten jest stanowczy, zatem pracodawca powinien taki wniosek o udzielenie urlopu szkoleniowego uwzględnić.

Dodać trzeba, że ww. urlop szkoleniowy przysługuje lekarzowi, który prawidłowo złożył wniosek o przystąpienie do PES do dyrektora CEM  (o którym mowa w art. 16rb ust. 1 ww. ustawy: „Lekarz, który ukończył przedostatni rok szkolenia specjalizacyjnego albo który uzyskał potwierdzenie zakończenia szkolenia specjalizacyjnego, o którym mowa w art. 16r ust. 6 pkt 1, oraz lekarz, który uzyskał decyzję, o której mowa w art. 16 ust. 7 albo 9 […]”). Taki wymóg wynika z treści rozporządzenia w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów.

W ww. przepisach nie zawarto żadnego ograniczenia co do tego ile razy lekarz nabywa takie uprawnienie, zatem przyjąć trzeba, że przed przygotowaniem się i przystąpieniem do każdego kolejnego PES lekarz nabywa uprawnienie do ww. płatnego urlopu szkoleniowego.
Zwrócić jednak uwagę należy, że co do zasady PES jest składany w formie egzaminu testowego i egzaminu ustnego (w kolejności ustalonej przez dyrektora CEM), zatem urlop przysługuje lekarzowi jedynie przed pierwszą z ww. części PES – w konsekwencji trzeba przyjąć, że nie przysługuje przez drugą z ww. części PES.

Wątpliwości budziłoby domaganie się kolejnego urlopu szkoleniowego, gdyby lekarz nie przystąpił do PES w wyznaczonym terminie. Zauważyć trzeba, że celem tego przepisu jest odpłatny urlop na łącznie dwie „aktywności”, tzn. przygotowanie się i przystąpienie do PES, zatem, jeżeli lekarz jedynie przygotowuje się do PES, ale nie do niego następnie przystępuje, narusza ww. cel analizowanego przepisu. W takiej sytuacji uznać trzeba, że na przygotowanie się i przystąpienie do kolejnego PES taki urlop szkoleniowy nie przysługuje.

Z kolei w sytuacji, gdy lekarz przygotowywał się i przystąpił do egzaminu PES, ale uzyskał wynik negatywny, to w sytuacji, gdy przystępuje do PES w kolejnej sesji egzaminacyjnej trzeba przyjąć, że ww. urlop szkoleniowy ponownie lekarzowi przysługuje. Celem tego przepisu jest bowiem danie lekarzowi pewnego komfortu w postaci odpłatnego urlopu szkoleniowego na przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu PES.

adwokat Karol Kolankiewicz

–——————————————————————–
Karol Kolankiewicz jest adwokatem – członkiem Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku (od 2008r.); specjalizuje się w sprawach związanych z prawem medycznym; autor licznych publikacji z zakresu prawa medycznego zamieszczanych m.in. w czasopismach i portalach: ”Gazeta Lekarska”, „Pomorski Magazyn Lekarski”, „Puls Medycyny”, „Rynek Zdrowia”, „Medical Tribune”, w serwisie „Prawo i Zdrowie”, „Serwis ZOZ” i „Rejestracja w praktyce”;

od 2009r. nieprzerwanie prowadzi szkolenia z zakresu prawa medycznego i ochrony danych osobowych, m.in. dla Naczelnej Izby Lekarskiej (2013-14, 2020-2021), Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi (2021), czy Uniwersytetu Morskiego w Gdyni (2018);

współautor „Komentarza do Kodeksu Etyki Lekarskiej” (2021)

Lekarz ma możliwość odbywania szkolenia specjalizacyjnego (w tym dyżurów medycznych) w ramach wolnych miejsc szkoleniowych w trybie pozarezydenckim m.in.

1. na podstawie umowy cywilnoprawnej w wymiarze odpowiadającym wymiarowi pełnoetatowego zatrudnienia, zawartej z podmiotem prowadzącym szkolenie specjalizacyjne w danej dziedzinie medycyny. W takiej umowie musi zostać określony tryb odbywania szkolenia specjalizacyjnego i zakres wzajemnych zobowiązań na czas trwania szkolenia specjalizacyjnego;
2. na podstawie umowy cywilnoprawnej o szkolenie specjalizacyjne, zawartej z podmiotem prowadzącym szkolenie specjalizacyjne. Także w tym przypadku w umowie musi zostać określony szczegółowy tryb odbywania szkolenia specjalizacyjnego i zakres wzajemnych zobowiązań na czas jego trwania. W tym punkcie dodano jednak zastrzeżenie, że określona w umowie wysokość wynagrodzenia nie może być niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej za pracę (ustalonej na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę).

dwa różne przypadki

Dokonując analizy obu przepisów należy dojść do wniosków, że ustawodawca celowo rozróżnił dwa rodzaje umów cywilnoprawnych umożliwiających odbycie szkolenia specjalizacyjnego. Nie budzi żadnych wątpliwości, że w każdym z dwóch przypadków konieczne jest uregulowanie w umowie trybu odbywania szkolenia specjalizacyjnego i zakresu wzajemnych zobowiązań. W tym zakresie lekarz zamierzający odbyć szkolenie specjalizacyjne musi powyższe kwestie uzgodnić z podmiotem prowadzącym szkolenie specjalizacyjne. Zauważyć należy istotne różnice.

W przypadku umowy cywilnoprawnej wskazanej powyżej w pkt. 2 z pewnością jest mowa o umowie odpłatnej – umowa musi bowiem przewidywać, że lekarz będzie otrzymywał wynagrodzenie. Wskazuje na to jednoznacznie użyty zwrot: ”wysokość wynagrodzenia nie może być niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej za pracę”. Nadto przepis nie nakazuje zawarcia umowa na „pełen” etat, tak jak w przypadku drugiego rodzaju umowy.

Z kolei w przypadku umowy cywilnoprawnej wskazanej powyżej w pkt 2 takiego zwrotu nie zawarto, nie zawarto także innego, który odnosiłby się do kwestii wynagrodzenia. Dla porządku zauważyć należy, że nie zawarto także określenia, które wprost przewidywałoby możliwości odbywania szkolenia specjalizacyjnego nieodpłatnie.

Przepis nakazuje jedynie, aby lekarz realizował szkolenie „w wymiarze odpowiadającym wymiarowi pełnoetatowego zatrudnienia”. Wobec braku wskazówek w samym przepisie, będzie to zapewne wymiar czas pracy, o którym mowa w art. 93 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, czyli co do zasady czas pracy nie powinien przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy (w przyjętym okresie rozliczeniowym). Użycie zwrotu „pełnoetatowe zatrudnienie” nie może przesądzać o odpłatności w ramach takiej umowy – zwrot ten odnosi się bowiem do czasu, jaki lekarz zawierający taką umowę ma poświęcać na szkolenie specjalizacyjne.

Powyższe pozwala na postawienie wniosku, że w przypadku wskazanym powyżej w punkcie 1 dopuszczalne byłoby odbywanie szkolenia specjalizacyjnego na podstawie umowy cywilnoprawnej bez wynagrodzenia (nieodpłatnie). Gdyby bowiem ustawodawca chciał, aby obie umowy cywilnoprawne było umowami związanymi z wynagrodzeniem, to umieściłby odpowiedni zapis odnoszący się do wynagrodzenia (”wysokość wynagrodzenia nie może być niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej za pracę”) w obu punktach, a nie tylko jednym z nich.

Teoretycznie możliwa jest także inna interpretacja powyższych przepisów polegająca na przyjęciu, że w przypadku umowy z ww. punktu 2 wynagrodzenie nie może być niższe niż wynagrodzenie minimalne, zaś w przypadku umowy z ww. punkt 1 wynagrodzenie jednak może być niższe niż minimalne wynagrodzenie. Na przeszkodzie stoi jednak m.in. przepis art. 8e ww. ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, zgodnie z którym ten, kto wypłaca przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi wynagrodzenie w wysokości niższej niż obowiązująca wysokość minimalnej stawki godzinowej, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

wolontariat

Warto zwrócić uwagę, że cały czas obowiązuje przepis art. 42 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zgodnie jego treścią wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz podmiotów leczniczych w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej po spełnieniu warunków opisanych w dalszych przepisach :

• wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń (art. 43 ww. ustawy);
• świadczenia wolontariusza jest wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonych w porozumieniu z korzystającym – na żądanie wolontariusza podmiot korzystający ma obowiązek potwierdzić na piśmie treść porozumienia (art. 44 ww. ustawy);
• porozumienie jest zawierane na piśmie jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni (art. 44 ww. ustawy).

Wszystkie te elementy dotyczące zasad pracy wolontariusza mogą być spełnione w nieodpłatnej umowie cywilnoprawnej o szkolenie specjalizacyjne.

wątpliwości

Trzeba uwagę, że w obrocie funkcjonuje odmienne stanowisko, że obecnie nie jest już możliwe odbywanie specjalizacji na podstawie umów nieodpłatnych (po wejściu w życie w dniu 8 sierpnia 2020 r. art. 16 h ust. 2 ww. ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty w obecnym brzmieniu).

Takie stanowisko zostało zawarte m.in. w artykule radcy prawnego Beaty Wierzchowskiej z dnia 19 listopada 2020r, zamieszczonym na stronie internetowej Naczelnej Izby Lekarskiej (https://gazetalekarska.pl/?p=58196) oraz w artykule z dnia 9 października 2020r na stronie Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie (https://izba-lekarska.pl/monitor-lekarski/ministerstwo-zdrowia-odpowiedzialo-rzecznikowi-praw-lekarza-ws-wolontariatu-po-nowelizacji-ustawy-o-zlild/). Wskazuje się w szczególności, że jest to efekt dodania ww. zwrotu dot. wynagrodzenia minimalnego, jak również, że aktualnie nie ma w ww. ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty przepisu, który dopuszczałby umowę o szkolenie specjalizacyjne na zasadach wolontariatu, nadto wynagrodzenie nakazuje wprowadzić dyrektywa unijna.

Przyznać trzeba, że art. 25 ust. 3 Dyrektywy 2005/36/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych wyraźnie zawiera wskazanie, aby lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne otrzymywał odpowiednie wynagrodzenie. Zwrócić jednak należy, że sama dyrektywa wymaga „wdrożenia” przez każdy kraj członkowski, tzn. muszą zostać wprowadzone przepisy krajowe. Zwrócić także trzeba uwagę, że w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty nie ma przepisu, który zabraniałby zawarcia nieodpłatnej umowy o szkolenie specjalizacyjne.

swoboda umów

Zgodnie z ogólną zasadą swobody umów cywilnoprawnych (art. 3531 k.c.) „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.

Powyższe powinno prowadzić do wniosku o możliwości zawarcia takiej umowy,  tzn. lekarz i podmiot prowadzący szkolenie uznają, że taką właśnie nieodpłatną umowę o szkolenie specjalizacyjne chcą zawrzeć. Lekarz może przecież umówić się z podmiotem w taki sposób, jak to dla niego najlepsze także w innych kwestiach, w tym w zakresie czasu pracy, czy przerw (np. dla wypoczynku).

Wątpliwości w tym zakresie może budzić ewentualnie uznanie w razie sporu sądowego, że doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego na skutek przyjęcia, że lekarz w trakcie specjalizacji wykonuje swoją pracę bez wynagrodzenia.

podsumowanie 

Jak wskazano powyżej temat jest „gorący” i wzbudza emocje oraz liczne wątpliwości. Nie można pomijać faktu, że umowa nieodpłatna (wolontariat) często była i nadal jest dla wielu lekarzy jedyną dostępną możliwością ukończenia takiego szkolenia.

Biorąc powyższe pod rozwagę niezbędnym jest, aby ustawodawca usunął wszystkie powyższe wątpliwości, zostawiając jednak „furtkę” dla możliwości odbycia choćby części szkolenia w ramach umowy cywilnoprawnej nieodpłatnej.

Karol Kolankiewicz
adwokat

———-
Karol Kolankiewicz jest adwokatem – członkiem Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku; współzałożyciel Instytutu – Specjaliści Prawa Ochrony Zdrowia; od 2008 roku nieprzerwanie świadczy pomoc prawną dla Okręgowej Izby Lekarskiej w Gdańsku; świadczy także usługi doradztwa prawnego dla podmiotów leczniczych; specjalizuje się w sprawach związanych z prawem medycznym i ochroną danych osobowych, jak również w sprawach karnych, odszkodowawczych oraz związanych z ochroną dóbr osobistych; prowadzi szkolenia z zakresu prawa medycznego, karnego oraz z zakresu ochrony danych medycznych; autor licznych publikacji z zakresu prawa medycznego m.in. dla Pomorskiego Magazynu Lekarskiego, Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska, czy Wydawnictwa Wiedza i Praktyka.