Farmaceuta nie jest zmuszony wykonywać wszelkich usług farmaceutycznych, o które zostanie poproszony. Art. 3 ust. 1 Kodeksu Etyki Aptekarza RP stanowi, że aptekarz, będąc osobiście odpowiedzialnym za wykonywaną pracę, jest wolny w podejmowaniu swoich zachowań, zgodnie ze swym sumieniem i współczesną wiedzą medyczną. Nadto w art. 9 ww. zbioru zasad wskazano, że aptekarz odmawia wykonania czynności zawodowych, jeżeli warunki wykonywania pracy nie gwarantują jakości sporządzanego lub wydawanego leku.

usługi farmaceutyczne

Zgodnie z art. 86 ust. 2 Prawa farmaceutycznego usługi farmaceutyczne w aptekach ogólnodostępnych obejmują:

1. wydawanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych, określonych w odrębnych przepisach,
2. sporządzanie leków recepturowych, w terminie nie dłuższym niż 48 godzin od złożenia recepty przez pacjenta, a w przypadku recepty na lek recepturowy zawierający środki odurzające lub oznaczonej „wydać natychmiast” – w ciągu 4 godzin,
3. sporządzenie leków aptecznych,
4. udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych.

odmowa wydania produktu leczniczego

W art. 96 ust. 5 Prawa farmaceutycznego wskazano, że farmaceuta (i technik farmaceutyczny) mogą odmówić wydania produktu leczniczego, jeżeli:

1. jego wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta,
2. w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt leczniczy może być zastosowany w celu pozamedycznym,
3. powezmą uzasadnione podejrzenie co do autentyczności recepty lub zapotrzebowania,
4. zachodzi konieczność dokonania zmian składu leku recepturowego, w recepcie, do których farmaceuta albo technik farmaceutyczny nie posiada uprawnień, i nie ma możliwości porozumienia się z osobą uprawnioną do wystawiania recept,
5. od dnia sporządzenia produktu leczniczego upłynęło co najmniej 6 dni – w przypadku leku recepturowego sporządzonego na podstawie recepty lub etykiety aptecznej,
6. osoba, która przedstawiła receptę do realizacji, nie ukończyła 13. roku życia,
7. zachodzi uzasadnione podejrzenie co do wieku osoby, dla której została wystawiona recepta.

W odniesieniu do ostatniego przypadku prawodawca wskazał, że w razie wątpliwości co do wieku osoby, której wydaje się produkt leczniczy, w przypadku zakupu produktu leczniczego, którego wydanie jest ograniczone wiekiem, farmaceuta jest uprawniony do żądania okazania dokumentu stwierdzającego wiek osoby, a w przypadku nieprzedstawienia takiego dokumentu produktu leczniczego nie wydaje się. Takie uprawnienie wynika z art. 96 ust. 6 Prawa farmaceutycznego – warto to zapamiętać w razie styczności z pacjentami odmawiającymi okazania dokumentu tożsamości powołując się na tzw. RODO.

Dodatkowo, w myśl art. 96 ust. 5B Prawa farmaceutycznego farmaceuta i technik farmaceutyczny odmawia wydania produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego, jeżeli został on przepisany na recepcie, której unikalny numer identyfikujący receptę został zablokowany i zamieszczony w prowadzonej przez Narodowy Fundusz Zdrowia ogólnopolskiej bazie numerów recept zablokowanych(najpóźniej na dzień przed wydaniem tego produktu, środka lub wyrobu) .

Jak widać ustawodawca rozróżnił w tych przypadkach kompetencje farmaceuty wskazując, że jedynie w przypadku zablokowania numeru recepty oraz odmowy przedstawienia dokumentu tożsamości w przypadku zakupu produktu leczniczego, którego wydanie jest ograniczone wiekiem, farmaceuta ma obowiązek odmówić jej realizacji. W pozostałych przypadkach decyzję pozostawiono uznaniu farmaceuty, przy czym jedynie w przypadku, gdy odmowa miałaby wynikać z uzasadnionego podejrzenia co do autentyczności recepty lub zapotrzebowania, farmaceuta ma obowiązek zatrzymać receptę lub zapotrzebowanie, o czym niezwłocznie powiadamia wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego oraz, jeżeli jest to możliwe, osobę wystawiającą receptę albo podmiot wykonujący działalność leczniczą wystawiający zapotrzebowanie, a w przypadku recepty podlegającej refundacji także oddział wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, z którym apteka ma podpisaną umowę na realizację recept.

udokumentowanie odmowy

Ustawodawca nie przewidział żadnej szczególnej formy udokumentowania odmowy wykonania usługi farmaceutycznej, przy czym w interesie każdego farmaceuty pozostaje opracowanie w tej mierze stosownej procedury, o ile oczywiście takowa nie została wprowadzona już przez właściciela apteki, czy też kierownika apteki. Konieczność stworzenia odpowiedniej dokumentacji jest o tyle istotna, że może ona stanowić w przyszłości podstawę do obrony wobec potencjalnych zarzutów zgłaszanych przez pacjentów niezadowolonych z faktu odmowy realizacji na ich rzecz recepty. Jako, że przyczyny, jak i okoliczności odmowy, mogą być różne, sposób jej udokumentowania musi być odpowiednio dostosowany. Nie ma problemu, gdy odmowa wynika z zablokowania numeru recepty (powyższa okoliczność w każdej chwili może być sprawdzona poprzez sprawdzenie numeru recepty), czy też uzasadnionego podejrzenia co do autentyczności recepty lub zapotrzebowania (skoro farmaceuta ma obowiązek zatrzymać taką receptę czy też zapotrzebowanie).

 

W przypadku odmowy wykonywania czynności zawodowych z powołaniem się na ww. art. 9 Kodeksu Etyki zachodzi konieczność sporządzenia stosownej dokumentacji odnoszącej się do okoliczności zdarzenia, albowiem w przeciwieństwie do opisywanych powyżej przypadków tym razem odmowa wynikać miałaby z warunków wykonywania pracy – byłby to zatem niejako zarzut do właściciela apteki jak i do jej kierownika.

 

Co jednak w pozostałych przypadkach? Z uwagi na obowiązujące przepisy w zakresie RODO wątpliwym jest, aby ktokolwiek zdecydował się na monitoring audiowizualny, dlatego też pozostaje tradycyjne sporządzanie notatek służbowych opisujących okoliczności zdarzenia. Modelowym przykładem byłoby pozyskanie podpisu samego pacjenta potwierdzającego okoliczności odmowy na jego rzecz recepty, aczkolwiek takie sytuacje nie będą zdarzać się często. Do odmowy wydania leku dojść może w obecności innego farmaceuty bądź pracownika apteki, dlatego też gdy nie ma możliwości pozyskania podpisu pacjenta, warto pozyskać podpis innych osób będących świadkami takiego zdarzenia. Oczywiście będą zdarzać się także sytuacje, kiedy to nie będzie świadków, którzy mogliby potwierdzić okoliczności odmowy realizacji recepty – nie oznacza to jednak, że farmaceuta winien zrezygnować ze sporządzenia notatki. Pamięć ludzka niestety jest ulotna i w razie zgłoszenia zarzutu przez pacjenta (czy też członków jego rodziny) farmaceuta może nie pamiętać okoliczności zdarzenia – wówczas taka notatka może przyjść z pomocą.

Rodzi się pytanie, czy poza notatką warto podjąć jeszcze jakieś dodatkowe czynności? Akceptowalnym byłoby pozyskanie także kopii recepty, o ile oczywiście przyczyna odmowy jej realizacji tkwi w jej treści. Powyższe możliwe jest jednak jedynie za zgodą pacjenta, którego recepta dotyczy. Warto przy tym wskazać, że jedynie w przypadkach wprost wskazanych w ustawie farmaceuta ma prawo zatrzymać receptę, której realizacji odmówił.

projektowane zmiany

Projektowana ustawa o zawodzie farmaceuty przewidując zmiany w Prawie farmaceutycznym nieco odmiennie reguluje kwestie odmowy wykonania usługi farmaceutycznej, albowiem – farmaceuta będzie mógł odmówić:

1) wykonania każdej usługi farmaceutycznej, jeżeli jej wykonanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta lub innych osób, przy czym usługi te będą miały szersze znaczenie,

2)         wydania produktu leczniczego, wyrobu medycznego lub środka spożywczego przeznaczenia żywieniowego, jeżeli:

a) powziął uzasadnione podejrzenie, że:

¬    produktu leczniczy, wyrób medyczny lub środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, który ma zostać wydany w ramach usługi farmaceutycznej może być zastosowany w celu pozamedycznym,

¬    recepta lub zapotrzebowanie, które mają być podstawą wydania produktu leczniczego, wyrobu medycznego lub środka specjalnego przeznaczenia żywieniowego, nie są autentyczne,

b) zachodzi konieczność dokonania zmian składu leku recepturowego w recepcie, do których farmaceuta albo technik farmaceutyczny nie posiada uprawnień, i nie ma możliwości porozumienia się z osobą uprawnioną do wystawiania recept,

c) od dnia sporządzenia produktu leczniczego upłynęło co najmniej 6 dni – w przypadku leku recepturowego sporządzonego na podstawie recepty lub etykiety aptecznej,

d) osoba, która przedstawiła receptę do realizacji, nie ukończyła 13. roku życia,

e) zachodzi uzasadnione podejrzenie co do wieku osoby, dla której została wystawiona recepta.

 

Ustawodawca planuje zatem wprowadzić prawo do odmowy wykonania usługi farmaceutycznej, podczas gdy dotychczas przewidywał, że odmowa ta dotyczyć może jedynie wydania produktu leczniczego. Co istotne, podstawa odmowy wykonania usługi jest znana już z obecnej ustawy przesłanka zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta, jednak ustawodawca ją znacząco rozszerza wskazując, że odmowa wynikać może także z zagrożenia życia i zdrowia osób innych niż sam pacjent. Tak jak ma to miejsce obecnie, również w projektowanych zmianach ustawodawca nie przewiduje wymogu dokumentowania odmowy wykonania jakiejkolwiek usługi farmaceutycznej.

 

Olga Dragańska-Kruk

radca prawny

——————————-

autorka jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji na Uniwersytecie Gdańskim, odbyła aplikację prokuratorską i została wpisana na listę radców prawnych przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Gdańsku; specjalizuje się w prawie farmaceutycznym, jak równie w sprawach dyscyplinarnych farmaceutów oraz w zakresie odszkodowań; prowadzi szkolenia z zakresu prawa farmaceutycznego;